Nadrzędną rolę w kreowaniu i rozwijaniu mowy dziecka mają rodzice, chociaż zasadniczo wpływ na ten proces posiadają także inne osoby z najbliższego otoczenia dziecka: dziadkowie, rówieśnicy oraz cała społeczność przedszkolna. Ogromne znaczenie ma to, jak do dziecka mówimy. Wielkim błędem jest używanie przez rodziców spieszczeń i zmiękczeń naśladujących mowę dziecka. Pamiętajmy, że dziecko uczy się poprzez wzorzec jaki mu prezentujemy. Ważne, żeby podkreślić również, że oglądane przez dziecko kreskówki, sprawiają, że dziecko uczy się mówić naśladując swoich ulubionych bohaterów bajek i jeśli popełniają oni błędy językowe lub seplenią, istnieje duże prawdopodobieństwo, że dziecko nabierze takich właśnie nawyków językowych. Wady wymowy i niepoprawne sformułowania nabyte we wczesnym dzieciństwie są bardzo trudne do wyeliminowania w późniejszym okresie życia.
Na szczęście istnieje wiele sposobów, aby wspomóc dziecko w przyjmowaniu właściwych prawideł polskiej mowy. Przede wszystkim powinny one opierać się na ogólnych zasadach:
- Rozmawiajmy z dzieckiem jak najczęściej (to nie tylko wpływa na mówienie, ale i na pogłębienie więzi emocjonalnej). Dajmy się dziecku wypowiedzieć. Wsłuchajmy się w to, co mówi i jak mówi, by móc skorygować jego błędy. Ważne, by nie krytykować mowy dziecka, nie wyśmiewać i nie porównywać go z rówieśnikami. Takie zachowania mogą wpłynąć negatywnie na samoocenę dziecka lub nawet przyczynić się do strachu i zahamowań przed mówieniem.
- Pozwólmy na swobodną zabawę z rówieśnikami. Kontaktując się z innymi dziećmi, nasza pociecha poszerza swoje słownictwo a także ćwiczy komunikację interpersonalną. Również zabawy ruchowe są bardzo ważne w kształtowaniu mowy.
- Czytajmy! Czytanie książek niesamowicie rozwija u dzieci kompetencje językowe i komunikacyjne, w tym umiejętności poprawnego mówienia i słuchania. Książki rozbudzają wyobraźnię a także zainteresowanie poprawnym brzmieniem i kulturą języka ojczystego.
- Śpiewajmy… Oprócz doskonałego wpływu na mówienie, śpiewanie poprawia koncentrację, nastrój i jest sposobem na pokonanie barier. Najnowsze badania pokazują, że śpiewanie poprawia iloraz inteligencji u dzieci, a także ma związek z odpornością organizmu, bowiem dzieci, które śpiewają- mniej chorują. Warto łączyć zabawy ruchowe ze śpiewaniem lub wyliczaniem.
- Naśladujmy. W nabywaniu mowy bardzo dużą rolę odgrywa słuch fonematyczny. Warto go trenować. Do tego właśnie wspaniale nadają się różnego rodzaju onomatopeje. Możemy wspólnie naśladować odgłosy otoczenia, np. dźwięki pojazdów czy zwierząt. Istotne jest również odgrywanie scenek nawiązujących do realnego życia, np. rozmowa przez telefon, dialog w sklepie, spotkanie przy herbatce czy opieka nad lalką, która symbolizuje dziecko. Takie zabawy wpływają na różne typy rozwojów: motoryczny, językowy, poznawczy, społeczny i emocjonalny.
- Dbajmy o poprawną formę treści. Gdy dziecko mówi niepoprawnie, powtórzmy po nim tę samą treść w poprawionej formie, ale nie nalegajmy, żeby dziecko powtarzało słowo. To może zniechęcić do mówienia. Poza tym, nie wymagajmy od przedszkolaka prawidłowej artykulacji. Zwróćmy natomiast uwagę przy okazji czy nasza mowa jest wyraźna i czy posługujemy się poprawną polszczyzną.
Najczęściej popełniane błędy:
- Odmiana dat i liczebników porządkowych. Mówmy ,,pierwszy maja”, ,,piąty lipca”- a nie, ,,pierwszy maj”, ,,piąty lipiec”.
- Nie w ,,dniu dzisiejszym”- tylko ,,dzisiaj”.
- Nie używajmy zwrotów typu ,,miesiąc czasu” czy ,,rok czasu” tylko ,,rok”, ,,miesiąc” lub dłuższy okres/ dłuższy czas.
- W ,,cudzysłowie”- to jedyna poprawna wersja.
- Nie używajmy tautologii (masło maślane). Zwroty typu: ,,cofać do tyłu”, ,,poprawić na lepsze”, ,,fakt autentyczny”, ,,akwen wodny”- nie są poprawne.
- Zamiast: ,,przekonywujący”- powinno być użyte ,,przekonujący.
- Zamiast: ,,wczorej”, ,,dzisiej”- ,,wczoraj”, ,,dzisiaj”.
- Zamiast: podaj mi ,,tą” książkę- podaj mi ,,tę” książkę.
- Zamiast: ,,włanczać”-włączyć (nie mamy włancznika, ani wyłancznika).
- Często zdarza się słyszeć zwrot: ,,iść po najmniejszej linii oporu”- Nie! Mówmy: ,,iść po linii najmniejszego oporu” (to nie linia powinna być mała, tylko opór).
- Słyszymy po wielokroć ,,w każdym bądź razie” a to niepoprawnie. To kontaminacja dwóch zwrotów ,, w każdym razie” i ,,bądź co bądź”. Zatem musimy wybrać tylko jeden z nich, aby było poprawnie.
- Bardzo popularne ,,wziąść” jest zdecydowanie niepoprawne. ,,Wziąć” jest jedyną poprawną formą.
- Nie ,,wogle”, ale ,,w ogóle”.
- Nie ,,wiater”, tylko ,,wiatr”
- Nie ,,swetr”, tylko sweter”
- Wiele czasowników nastręcza nam trudności, przykładowo:
- nie ,,lubiałem”, tylko ,,lubiłem”;
- nie ,,kupywać”, tylko ,,kupować”;
- nie ,,poszłem”, ,,weszłem”, tylko ,,poszedłem” i ,,wszedłem”;
- nie ,,kopaj”, tylko kopnij.
Rodzice muszą pomóc dziecku opanować trudną naukę posługiwania się naszym pięknym, ale jakże trudnym językiem polskim.
Warto dbać od najmłodszych lat o poprawność i sprawność językową a także pamiętać o etyce słowa. Należy przypominać dziecku o tym, że trzeba uważnie słuchać innych oraz szanować swojego rozmówcę. Zwracać uwagę, że trzeba unikać wszechobecnych wulgaryzmów i że każdy człowiek ma prawo do wyrażania swoich poglądów. Warto zwracać się do innych przyjaźnie, grzecznie i życzliwie.
Dlaczego kultura języka polskiego jest taka ważna? Ponieważ każdy z nas postrzegany jest poprzez sposób w jaki mówimy. Istotne jest zatem jak dobieramy słowa, konstrukcje zdań i jaki styl ma nasza komunikacja. Czy postrzegani jesteśmy jako ludzie kulturalni, czy raczej ubodzy duchowo, o zawężonych horyzontach myślowych. Błędy językowe świadczą niestety o braku kultury, a osoby popełniające je, uważane są za mniej bystre.
Poza tym, pamiętajmy, że dbając o język naszych dzieci, uczymy je wyrażania ich własnego sposobu myślenia i kultury. Język, którym będą się posługiwały w przyszłości, będzie świadectwem o nich samych, zatem to szalenie ważne, by posługiwać się poprawną polszczyzną.
Bibliografia:
B. Ciecierska- Zajdel, Trening głosu, Wyd. Edgard, Warszawa 2012.
S. Horn, Sztuka walki językiem, Wyd. Studio Emka, Warszawa 2014.
S. Morreale, B. H. Spitzberg, J. K. Barge, Kominikacja między ludźmi, PWN, Warszawa 2015.
Ariadna Gomza
